Баит "Лашман"

Л А Ш М А Н   Б Ә Е Т Е

Бисмиллаһи вә биллаһи, җитте корбан гаете,

Без язабыз, сез укыгыз, лашманчылар бәете.

Лашман эшенә китәбез, анда барып җитәбез,

Хөкүмәткә бик күп юан агачларны кисәбез.

Лашман эшен нужа диләр аннан кайткан кешеләр,

Кара урманда кар эчендә алар бар да өшиләр.

Лашманчылар кайтканда бик биртелеп кайталар,

Кара урманда кар эчендә землянкада яталар.

 Сибирия урманында аю, бүре күп була

 Бәхетсезгә -- вакытсыз, үлүчеләр күп була.

 Лашман эшенә киткәндә елый-елый баралар,

 Бәхетсезгә -- җеназасыз, шунда үлеп калалар.

Ай-һай Себер таулары, эзелә камыт баулары,

Камыт бавын бәйли-бәйли, сызыла йөрәк майлары.

Лашман эшенә киткәндә калды минем дилбегәм,

 Калмады минем дилбегәм, калды туган ил генәм.

Кара урманда землянкада суык салма ашыйбыз,

Кош-корт очып җитмәс җиргә китте безнең башыбыз.

 Кара урманда куакка кошлар оя ясыйлар,

 Лашман эшендә үлүчене кар эченә ташлыйлар.

Су өстендә көймәләр, кызлар аяк тибәләр,

Лашманга дип китүчеләр саргаешып кибәләр.

Лашманчы булып киткәндә утырабыз олауга,

 Аяз көнне томанлы итә семьяларыбыз елауга.

Лашманчы булып киткәндә каеш будык билләргә,

 Йә кайтырбыз, йә кайтмабыз шушы туган илләргә.

 Кичке салкын җил белән, кортлар ябыла муртага,

 Лашман тавышын ишеткәч, йөрәгем ярыла уртага.

Биек тауның башында әллә сарут, әллә үлән;

  Әллә күрәм, әллә күрмим, әллә күрмичә үләм.

 Аклы – күкле күгәрчен, укыйк әлхәм сүрәсен;

Лашман эшенә бармас идек, Ходай язган күрәсең.

Сад-бакчада сандугачлар моңаядыр, моңлыдыр,

Үзе лашман булган кеше бу бәетне тыңлыйдыр.

Сау булыгыз күрмәсәк, шәт кайтырбыз -- үлмәсәк,

Бәхетсез үлемнәр белән кара гүргә кермәсәк.

 Бу лашманның нужасын теләмәсәң дә күрәсең,

Ачы буран суык җилдә урман эчендә үләсең.

Лашманчы хезмәтенә байлар бер дә китмидер,

Ярлы кеше күп булганга, байларга “ рәт җитмидер”.

Бу лашманның тарихын күбрәк язарга кирәк,

Исән барып сау кайтучы бу лашманнан бик сирәк.

Бай кешеләр -- көчле кеше, хөкүмәт бай ягында,

Бу бәетне тәмам итәм, язмыйм әле барын да.

Записал Хамит Ярми в 1952 г.

от Сулейманова Шакура (1864 г.р.)

старожила села Малая Цильна.

Труд лашманов был тяжёлым, даже для XVIII века. Они должны были не просто валить лес, но делать это наиболее экономным (для леса) способом. То есть им полагалось рубить деревья (пил у них не было!) у самого корня, практически не оставляя пней. Лесорубные работы проводили зимой, когда было много снега. Поэтому лашманам предписывалось сперва расчистить снег у корня, а потом уже валить дерево. Лашманы же должны были определять качество самих деревьев, сверлить проверочные отверстия, делать проверочные надрубы на предмет гнили или болезни будущих стройматериалов и ставить на каждое срубленное дерево клеймо. Если все же происходила ошибка, и дерево оказывалось с дефектами, им полагалось обтесать его равномерно до устранения повреждений. Они же должны были потом сплавлять лес до назначенного пункта, а до этого времени укладывать очищенные от сучьев стволы на пристанях по рангам и размерам. Было чётко определено, как вывозить лес на пристани: на одну лошадь должно было приходиться от 10 до 15 пудов веса, возить следовало на подводах и аккуратно, чтобы ничего не повредить. Иногда бревна были огромные и очень тяжёлые, и в одно бревно впрягалось несколько десятков лошадей. Часть бревна надёжно укреплялась на повозке, а остальная лежала на длинных полозьях. Так и возили.

Лашманы разделялись на конных и пеших. Конные занимались перевозкой брёвен и должны были явиться на исполнение повинности со своей лошадью. Пешие занимались рубкой и укладкой. Этим лашманам и плотникам полагалось ходить на работу пешком, подводы были предназначены только для перевозки деревьев и осмотра лесов инспекторами. В документах особо указывалось: понапрасну лошадей не гонять.

Почти всегда лашманов надолго отрывали от их семей и хозяйств. Леса, где они валили деревья, находились далеко от дома. Часто — в глуши. И обустраиваться в зимнем лесу приходилось самостоятельно: они строили зимние хижины из веток и снега, так и трудились. Грелись у костров. Работы начинались в конце октября и иногда длились до таяния снегов. Избавиться от повинности — да и то лишь при последующих императорах — можно было только за плату и не всегда. Беглецов ловили и при первой провинности накладывали штрафы в размере двойной подати, а при последующих нарушениях применяли телесные наказания.